اتاق تمیز (Clean Room) به محیطی گفته می‌شود که در آن غلظت ذرات، آلاینده‌ها و آلودگی‌ها (بخارهای شیمیایی، آلودگی میکروبی…) و دیگر پارامترهای محیطی از جمله دما، رطوبت و… تحت کنترل می‌باشد. به طور دقیق می‌توان گفت که اتاق تمیز محیطی با آلایش کنترل شده ذرات معلق در فضاست که در هر متر مکعب آن تعداد معینی ذره موجود است.
اتاق‌های تمیز در صنایع مختلفی کاربرد دارند، از جمله:
- صنایع داروسازی و تجهیزات پزشکی
- صنایع الکترونیک و میکروالکترونیک
- صنایع غذایی و لبنی
- صنایع هوافضا
- صنایع خودروسازی
- صنایع نانو تکنولوژی
طراحی و ساخت اتاق تمیز
طراحی و ساخت اتاق تمیز باید طبق اصول و استاندارد باشد زیرا غلظت ذرات در هوا، دما، رطوبت و فشار باید تحت کنترل باشد. در واقع اتاق تمیز باید به گونه‌ای طراحی شود که ساخته شود که حداقل ذرات به آن نفوذ کند یا در صورت نفوذ بقای آنها کم باشد. همچنین وسایل کار و دستگاه‌های موجود در کلین روم به شکلی طراحی می‌شود که کمترین تعداد ذرات معلق در هوا ایجاد شود.
اتاق تمیز از نظر جریان هوا به ۲ دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- اتاق تمیز با جریان لامینار (یک سویه): در این نوع اتاق، هوا به طور یکنواخت و در یک جهت از سقف به کف جریان می‌یابد. این نوع اتاق برای تولید محصولاتی که به دقت بالایی نیاز دارند، مانند میکروچیپ‌ها و داروهای زیستی، استفاده می‌شود.
- اتاق تمیز با جریان غیر لامینار (غیر یک سویه): در این نوع اتاق، هوا به طور غیر یکنواخت و در جهت‌های مختلف جریان می‌یابد. این نوع اتاق برای تولید محصولاتی که به دقت کمتری نیاز دارند، مانند قطعات الکترونیکی، استفاده می‌شود.
کلاس‌بندی اتاق‌های تمیز
اتاق‌های تمیز بر اساس میزان آلایش ذرات، به کلاس‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. هرچه کلاس اتاق بالاتر باشد، میزان آلایش ذرات در آن کمتر است.
معروف‌ترین استاندارد برای طبقه‌بندی اتاق‌های تمیز، استاندارد ISO 14644 است. بر اساس این استاندارد، اتاق‌های تمیز به ۹ کلاس تقسیم می‌شوند، از کلاس ۱ تا کلاس ۹.
جدول زیر میزان آلایش ذرات در هر کلاس را نشان می‌دهد:
| کلاس | حداکثر تعداد ذرات در هر متر مکعب |
|---|---|
| ۱ | ۱ ذره با قطر ۰٫۵ میکرومتر یا بیشتر |
| ۲ | ۱۰۰ ذره با قطر ۰٫۵ میکرومتر یا بیشتر |
| ۳ | ۱٬۰۰۰ ذره با قطر ۰٫۵ میکرومتر یا بیشتر |
| ۴ | ۱۰۰٬۰۰۰ ذره با قطر ۰٫۵ میکرومتر یا بیشتر |
| ۵ | ۲۳۰٬۰۰۰ ذره با قطر ۰٫۵ میکرومتر یا بیشتر |
| ۶ | ۱۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ذره با قطر ۰٫۵ میکرومتر یا بیشتر |
| ۷ | ۱۰٬۰۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ذره با قطر ۰٫۵ میکرومتر یا بیشتر |
| ۸ | ۱٬۰۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ذره با قطر ۰٫۵ میکرومتر یا بیشتر |
اهمیت اتاق‌های تمیز
اتاق‌های تمیز در صنایع مختلفی کاربرد دارند و اهمیت زیادی دارند. در این صنایع، وجود ذرات معلق در هوا می‌تواند باعث ایجاد مشکلات مختلفی شود، از جمله:
- کاهش کیفیت محصولات تولیدی
- افزایش خطر آلودگی محصولات
- افزایش خطر آسیب به کارکنان
اتاق‌های تمیز با کنترل میزان آلایش ذرات در هوا، از بروز این مشکلات جلوگیری می‌کنند.
نتیجه‌گیری
اتاق‌های تمیز محیط‌هایی مهم و ضروری هستند که در صنایع مختلفی کاربرد دارند. این اتاق‌ها با کنترل میزان آلایش ذرات در هوا، از بروز مشکلات مختلفی جلوگیری می‌کنند.
